Conclaaf – Robert Harris

Robert Harris

de Bezige Bij

Oktober 2016

Inhoud:

De Heilige Vader overlijdt aan de gevolgen van hartkwalen en in alle hectiek die zijn dood teweeg brengt, moeten de stemgerechtigde kardinalen snel worden opgetrommeld om het conclaaf te organiseren voor het kiezen van een nieuwe paus. Hoofdpersoon kardinaal en deken van het college van kardinalen Jacopo Lomeli heeft de taak de pausverkiezing te leiden. Tijdens zijn gebeden vult Lomeli’s hoofd zich met ruis: het ooit zo vanzelfsprekende contact met de Heilige Geest is zo moeizaam dat hij de paus kort voor diens dood heeft verzocht zijn ontslag te aanvaarden. De Heilige Vader had kil gereageerd en geweigerd. Waarom? Lomeli kreeg de indruk dat de paus een rol voor hem in gedachten had en als blijkt dat onmiddellijk na het overlijden van de Heilige Vader geruchten over geheimzinnige bijeenkomsten en verdwenen documenten opduiken, besluit Lomeli zich namens zijn geliefde paus gewetensvol te kwijten van zijn taak bij het benoemen van een door God gewenste opvolger. Dit brengt hem in conflict met een snel groeiend deel van de ambitieuze geestelijken die in het verplichte isolement van het conclaaf verkeren terwijl de wereld wacht op witte rook. Onder de kardinalen bevinden zich Bellini, Morales, O’Malley, Tedesco (traditionalist), de Canadees Tremblay (ambitieus) en Adeyemi (Afrikaans met sterke vooroordelen t.a.v. de rol van de vrouw en het homohuwelijk). Inmiddels is er een onbekende kardinaal aan de groep van stemgerechtigden toegevoegd: de Fillipijn Vincent Benitez, een kardinaal in pectore – in het geheim door de paus benoemd tot vertegenwoordiger van de Kerk in Bagdad.  Via deze methode was diens identiteit beschermd. Middels stemrondes moet een twee derde meerderheid van de stemmen leiden tot de nieuwe paus. Iedere kardinaal schrijft op een lootje zijn voorkeursstem. Door de grote verdeeldheid gaat ook bij dit conclaaf de stemming dagen duren. Er worden niet meer dan twee stemrondes per dag gehouden, waardoor er tijd overblijft om te bidden en na te denken. Maar ook wordt deze tijd gebruikt om stemmen te winnen door kardinalen die er na de eerste dagen goed voor staan. Slinkse roddels, ruzies en hoogdravende uitspraken; de onderlinge (concurrentie-)strijd is een felle en er worden vuile spelletjes gespeeld om zoveel mogelijk stemmen te vergaren.

In de loop van het verhaal krijgt Lomeli twee reusachtige schokken te verwerken. De eerste is de ontdekking dat de Nigeriaanse Adeyemi ooit een vrouw zwanger maakte. Deze vrouw is sinds kort – als zuster Shanumi – in Casa Santa Marta (het gastenverblijf van het Vaticaan). Via zuster Agnes (Moederoverste) bereikt deze waarheid Lomeli. De tweede schok vindt aan het einde plaats. In de achtste ronde wordt Benitez gekozen tot nieuwe paus. Nu blijkt dat de overleden paus (Paus Franciscus?) Lomeli een onvermoed plan in de schoenen heeft geschoven. Hij leidt een conclaaf waarop paus Innocentius (= Onschuld) wordt gekozen. Benitiz blijkt kind van arme ouders. Zij meenden een jongen te hebben, maar na een explosie in Bagdad komt Benitez in een hospitaal terecht. Hier wordt geconstateerd dat er bij hem sprake is van “verkleving van de labia majora en minora”. Benitiz is dus vrouw en komt daarmee als eerste vrouwelijke paus aan het hoofd van de Rooms Katholieke Kerk te staan!

Hoe komt het conclaaf aan zijn naam?

Conclaaf is afgeleid van de Latijnse woorden cum clave (met de sleutel). Dat duidt op de afzondering waarin de kardinalen hun keuze maken. Zij kiezen in de Sixtijnse Kapel, die deel uitmaakt van de Vaticaanse musea. Zolang er geen paus is gekozen, overnachten zij in het speciaal voor hen gebouwde Domus Sanctae Marthae, ongeveer 400 meter van de kapel. De kardinalen mogen tijdens het conclaaf geen contact met de buitenwereld hebben. In het Domus worden alle tv-, radio- en internetverbindingen onklaar gemaakt.

Wie mogen deelnemen?

In 1975 bepaalde paus Paulus VI dat alleen kardinalen die de leeftijd van 80 jaar nog niet hebben bereikt, mogen deelnemen. Bovendien is hun aantal tot 120 beperkt. Wie op de dag voor het sterven of aftreden van de paus nog geen 80 is, mag deelnemen. Dat betekent dat de Duitse kardinaal Walter Kasper, die 5 maart 80 is geworden, in de Sixtijnse Kapel wordt verwacht. Nederland wordt vertegenwoordigd door de 59-jarige Wim Eijk, aartsbisschop van Utrecht. Eijks voorganger, kardinaal Ad Simons, is 81 jaar en neem dus niet deel.

Hoe is de stemprocedure?

Het conclaaf begint met een mis in de St.Pieter waarin de zegen van de Heilige Geest wordt afgesmeekt. Daarna is de eerste stemming. Elke kardinaal krijgt een briefje waarop hij de naam van de kandidaat van zijn voorkeur schrijft. Hij loopt dan naar het altaar voor het Laatste Oordeel van Michelangelo en stopt het briefje in een schaal. Als niemand een tweederdemeerderheid heeft gehaald, volgt een tweede ronde, totdat het wel zover is. Op de eerste dag is er slechts één stemming, daarna zijn er vier per dag: twee in de voormiddag en twee in de namiddag. Ongeveer om de 3 dagen wordt er niet gestemd, dat is een dag van bezinning. Als er niemand is gekozen, worden de stembriefjes verbrand en komt er zwarte rook uit de schoorsteen van de kapel. Is er iemand gekozen, dan wordt een chemisch middel aan de briefjes toegevoegd. Er verschijnt dan witte rook. Omdat het vaak onduidelijk was of de rook wit of zwart was, worden sinds het conclaaf van 2005 ook de klokken van de Sint Pieter geluid.

Wie kan worden gekozen?

Volgens het kerkelijk recht komt elke katholieke man in aanmerking, maar hij moet dan wel na zijn verkiezing tot bisschop kunnen worden gewijd. Ook kardinalen die niet deelnemen, bijvoorbeeld omdat zij te ziek zijn of boven 80 jaar, kunnen worden gekozen. Sinds de verkiezing van paus Urbanus VI in 1378 is het echter niet meer voorgekomen dat een niet-kardinaal werd gekozen. Wel gebeurde het dat een gekozene niet in het conclaaf aanwezig was. Zo was de Nederlander Adriaan Floriszoon Boeyens in Spanje gebleven, toen hij in 1522 tot paus werd gekozen.

Wat gebeurt er na de verkiezing?

Zodra iemand een tweederdemeerderheid heeft gehaald, vraagt de deken van het kardinalencollege hem of hij zijn verkiezing aanvaardt. Als hij accepto (ik aanvaard) antwoordt, is hij paus. Hij maakt dan ook de naam bekend die hij als paus gaat dragen. Vervolgens wordt hij aan het volk op het Sint Pietersplein getoond. Daar zegt de kardinaal die hem naar het balkon van de kerk heeft begeleid, de bekende woorden Habemus Papam (Wij hebben een paus). De nieuwe paus geeft dan voor het eerst de zegen Urbi et Orbi (voor stad en wereld).